حق بیان عقیده و برخورداری از فرصت اظهارنظر از جمله حقوقی است که در جامعه مدنی تبلور پیدا میکند و مهمترین عرصه و منطه ظهور این حق در مشارکت اجتماعی سیاسی یا انتخابات به نمایش گذاشته میشود. در دنیای امروز تقریبا اشکال مختلفی از انتخابات به عنوان اصلی جدی در ساختار نظام های سیاسی پذیرفته شده است درحالیکه صحت انتخابات و روند برگذاری آن و چگونگی تاثیر نتیجه آن بر آینده مردمان موضوعی است که خود شرح و بسط بسیاری می طلبد.
در یک نگاه کلی و با فرض سلامت و صحت تمامی عوامل ذکر شده فوق می توان انتخابات را به لحاظ دربرگیری و شرایط انجام به انواع مختلفی تقسیم بندی کرد. این تنوع را میتوان در نحوه انتخاب نیز مورد بررسی قرارداد. در ابتدایی‌ترین شکل آن مشاركت مردمی در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی درقالب اولین دستاوردهای مردمسالاری در یونان شکل گرفت.در یونان باستان كه خاستگاه و جایگاه اولیه دموكراسی است افراد جامعه به صورت مستقیم در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی شركت می‌جستند و به صورتی نوبتی عهده‌دار مسوولیت می‌شدند.
این شکل ابتدایی و بنیادین از دموكراسی مستقیم در جوامع ابتدایی و ساده آن روز تقریبا پاسخگوی مطالبات اجتماعی مردم بود ولی با توسعه روابط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و همچنین رشد چشمگیر جمعیت در سراسر جهان امکان حضور دموكراسی مستقیم به شکل کهن دیگر مجالی برای عرض اندام نمی یابد هرچند گفته میشود که با توسعه وسایل ارتباط جمعی و دسترسی همگان به اینترنت شاید بتوان موج جدید و نوینی ازاین شکل از دموکراسی را در آینده عرضه کرد.
دموکراسی الکترونیک شاید شکل نوین و آتی مشارکت اجتماعی باشد
به هر تقدیر شکل رایج دموکراسی امروز دموكراسی غیرمستقیم با نمایندگی است که در آن مردم قدرت و اختیارات خود را به برخی افراد تفویض می‌كردند و آنها در هدایت و تصمیم‌سازی اجتماعی را عهده‌دار می‌شوند حال آنکه این شکل از تفویض اختیار و اراده به شکلهای مختلفی ارائه و اجرا میشود درحالیکه همه آنها ویژگیهای یکسانی دارند و آن برگزاری انتخابات آزاد و منظم،رقابت بین احزاب و گروه ها و حكومت اكثریت و نیز پاسخگویی حكومت‌كنندگان از ویژگیهای بارز این مدل است .قوای دولت بین قوای مجریه، مقننه و قضاییه تقسیم میشود. هواداران آزادی‌های مدنی و سیاسی بخاطر جلوگیری از برخوردهای خودسرانه و غیرقانونی از حكومت قانون حمایت می‌كنند و نظام در چارچوب قوانین اجتماعی، حریم خصوصی افراد را بسیار مهم و جدی تلقی می‌كند. آزادی‌های فردی و تدوین برنامه‌های زندگی هر فرد بدون دخالت دولت از جمله خصوصیات اصلی این مدل است و شهروندان در حكومت‌های محلی به صورتی گسترده مشاركت دارند و دخالت دولت در پایین‌ترین سطح قراردارد و اقتصاد رقابتی نتیجه این شیوه از رفتار سیاسی حاكمان و مردم است و مالكیت خصوصی به رسمیت شناخته شده است.
در یک تقسیم بندی کلی دو شکل کاملا مجزا از اجرای دموکراسی در حوزه انتخابات در جهان امروز شناخته شده است که این دو شکل را برای شناخت بهتر و درک فرآیند به دو مدل آمریکایی و فرانسوی تفکیک کرده اند.
واقعیت امر این است که هم در فرانسه از سال 1962 به بعد و هم در ایالات متحده، مردم رییس جمهوری کشور را انتخاب می کنند و در هر دو دموکراسی این انتخابات از طریق رای گیری عمومی که در آن تمامی افراد بالغ حق رای دارند، انجام می شود. با این حال، انتخابات فرانسه به صورت مستقیم است و در آمریکا به شکل غیرمستقیم.
در فرانسه انتخابات دو مرحله ای است به گونه ای که در آن هر شهروندی که بتواند تایید 1000 نفر را برای نامزدی خود به دست آورد، می تواند به عنوان کاندیدا در رقابتها شرکت کند. تمامی کاندیداها در مرحله اول انتخابات شرکت می کنند؛ و تنها دو کاندیدایی که بیشترین آرا را به دست بیاورند، به مرحله دوم میرسند و مردم با رای اکثریت یکی از این دو را برمی گزینند. فرانسوی ها معتقدند که سیستم آنها کاملا ساده بوده و شفافیت آن به اندازه ای است که آرای هیچ کاندیدایی نادیده گرفته نمی شود، و در عین حال این سیستم دارای محدودیت ها و قیود لازم می باشد که به موجب آن تنها کاندیداهای جدی که دارای تجربه و شهرت سیاسی کافی هستند، می توانند به مرحله نهایی راه یابند.
سیستم آمریکای ها اما متفاوت است و متاثر از ساختار فدرالی این کشور است که متشکل از ایالات متعدد است. هر 50 ایالت و منطقه کلمبیا انتخابات خود را به صورت جداگانه برگزار می کنند، حتی اگر قوانین و فرآیند به کارگرفته شده در انتخابات ایالت ها در نهایت یکسان و مانند هم باشد. هر ایالت بر اساس آرای عمومی لیستی از انتخاب کنندگان را برمی گزیند که هر یک از آنها نماینده یک کاندیدا خواهد بود. تعداد انتخاب کنندگان در این لیست بر اساس تعداد کلی سناتورهای هر ایالت (همواره دو سناتور) و تعداد نمایندگان ایالت در مجلس نمایندگان (که بستگی به جمعیت هر ایالت دارد) تعیین می شود. در تمامی ایالت ها به غیر از دو ایالت، این لیست تاییدی بر این موضوع است که کاندیدایی که اکثریت ساده و یا اکثریت مطلق آرا را به دست آورد، تمامی کرسی های هیئت انتخاب کننده رییس جمهوری را تصاحب خواهد کرد.
انتخابات ریاست جمهوری، هر چهار سال یکبار برگزار شده و مردم رییس جمهوری و معاون رییس جمهور ایالات متحده را با اکثریت مطلق آرا انتخاب می کنند. ایالات متحده مانند فرانسه یک جمهوری متمرکز نمی باشد. ایالت های تشکیل دهنده این کشور هر یک دارای تاریخ، قانون اساسی و زندگی اجتماعی خاص خود هستند.
ایالت ها در برخی از زمینه ها با یک دیگر برابر هستند، اما بدیهی است که – بنا به دلایل جمعیتی و اقتصادی – در حقیقت ایالت ها با یک دیگر برابر نیستند. این دلیل پیچیدگی سیستم آمریکایی می باشد. و همچنین این موضوع توضیحی برای این پدیده غیرعادی به شمار می رود که یک کاندیدا می تواند اکثریت آرای عمومی را به دست آورده، اما در هیئت انتخاب کننده رییس جمهوری آرای کمتری از رقیب خود به دست آورد. طبق یک سنت دیرینه در هر ایالت به صورت جداگانه بر اساس این که کدام نامزد آرای بیشتری به دست آورده (صرف نظر از میزان اختلاف در تعداد آرای مردمی مربوط به هر ایالت) همهٔ الکترال کالج‌های هر ایالت به نفع نامزدی که آرای مردمیش در آن ایالت بیشتر است رای می‌دهند. در انتخابات سال 2000 با اینکه ال گور 500 هزار رای عمومی بیشتر از جورج دبلیو بوش کسب کرده بود، اما بوش به ریاست جمهوری انتخاب شد. انتخابات مقدماتی آمریکا شباهت های بسیار زیادی به اولین دور انتخابات فرانسه دارد، زیرا دموکرات ها و جمهوریخواهان با رای گیری، کاندیداهایی را که امکان پیروزی آنها بسیار کم می باشد حذف می کنند وتنها کاندیداهای دو حزب عمده باقی می مانند و سایر کاندیداها دارای نقش ناچیزی خواهند بود، مگر این که آنها در موقعیتی باشند که بتوانند بر نتایج انتخابات در ایالاتی که رقابت در آنها بسیار تنگاتنگ است، تاثیرگذار باشند. در این مرحله است که مردم با رای دادن رئیس جمهوری را برمی گزینند.
روال و روندهای انتخاباتی ممکن است به گونه های مختلفی باشد اما به نظر کارشناسان و اساتید علوم سیاسی بهترین روند ممکن روندی است که بازتاب بهتری از عقاید و نظرات قاطبه مردم را منعکس کند. در طول سالها بسیاری از حکومتها با اهداف گوناگون سیستم های گزینشی یا فیلترهای مختلفی را تعبیه کرده اند که به نفع نخبگان یا برگزیدگان است و این طور توجیه می کنند که در سایه این سیستم ها و سامانه ها در نهایت جامعه به انتخاب بهتری دست خواهد زد اما مشاهده تاریخی نشان داده است که این سیستم ها بدلیل وجود درروها و نقص ها عدیده عملا به ابزاری در دست عده ای خاص بدل خواهد شد که از آن به نفع سود شخصی، حزبی یا گروهی خود بهره میبرند و عملا جامعه از ظرفیت تام خود محروم میشود.
شاید این جمله صحیح باشد که : برای اینکه حرفهایمان شنیده شود نباید همه شبیه هم باشیم!
